Ben Proctor, Author at Mapio Cymru

“Safwn yn y bwlch”

Un o brif amcanion prosiect Mapio Cymru yw cynyddu’r nifer o enwau yn Gymraeg a gedwir ar OpenStreetMap fel data agored, adnodd hollbwysig er mwyn cefnogi apiau a gwasanaethau mapio a fydd ar gael yn Gymraeg yn y dyfodol.

Y ‘bwlch’ mwyaf yn nata data enwau yn OpenStreetMap yng Nghymru yw’r enwau ffyrdd y dylid eu defnyddio yn Gymraeg. Mae’r data yma’n cael ei gadw gan yr holl awdurdodau lleol ac yn cael ei drosglwyddo i GeoPlace sy’n defnyddio’r data yn y Rhestr o Enwau Strydoedd (National Street Gazetteer / NSG). Mae GeoPlace hefyd yn cyflenwi’r data i’r Arolwg Ordnans ar gyfer cynhyrchion perthnasol.

‘Open Roads’ v NSG

Mae set ddata Arolwg Ordnans, OS Open Roads*, yn cynnwys data enwau ac mae wedi’i chodio i ddarparu’r enw priodol yn Saesneg a Chymraeg. Wrth archwilio’r cynnyrch hwn, mae tîm Mapio Cymru wedi bod yn pryderu am weld anghysondebau yn y data a’r hyn sy’n ymddangos fel problemau ansawdd data o’i gymharu ag arwyddion ar lawr gwlad. Am y rheswm yma, roedden ni wedi gwrthsefyll defnyddio OS Open Roads yr Arolwg Ordnans fel ffynhonnell nes i ni allu deall yr anghysondebau hyn ー a phenderfynu a oeddent yn arwyddocaol.

Yn ddelfrydol, y set ddata awdurdodol ar gyfer enwau ffyrdd yw’r National Street Gazetteer / NSG. Mae hyn ar gael i gyrff cyhoeddus o dan Gytundeb Geo-ofodol y Sector Cyhoeddus (Public Sector Geospatial Agreement / PSGA), ond nid yw’r NSG ar gael i’w weld nac ei ail-ddefnyddio gan eraill mewn modd sy’n hwylus.

Cymharu data agored yr Ordnans â’r NSG

Wedi i ni lofnodi cytundeb is-gontractwr gyda Llywodraeth Cymru, cawson fynediad at fersiwn o’r NSG ar gyfer Cymru, a’u galluogodd i ddarparu CSV syml i ni sy’n cynnwys enwau strydoedd a ffyrdd yn Gymraeg, yr un enwau yn Saesneg yn ogystal â’r USRN [sef Unique Street Reference Number, neu gyfeirnod stryd unigol].

Cyfunom y set ddata hon â chynnyrch Open Roads yr Arolwg Ordnans (AO), a rhoddodd y cyfle i ni gymharu data enwau rhwng y setiau data.
Ar gyfer Cymru gyfan, lle mae enw yn ymddangos yn Open Roads AO mae’n union gyfateb i’r cynnwys yn y NSG 66 tro o bob 100.

Roedd y gyfradd gwall yma’n achos pryder. I ddadansoddi hyn yn fanylach, gwnaethom hidlo’r data i gynnwys ffyrdd Powys yn unig.
Ym Mhowys, lle mae enw yn ymddangos yn Open Roads, mae’n union gyfateb i’r gwerthoedd yn yr NSG ar raddfa o 73%.

O’r achosion lle mae enw yn ymddangos yn Open Roads ond nid yw’n union gyfatebol i’r gwerthoedd yn yr NSG:

Mae 32% yn enwau gwahanol ac mae’n anodd casglu unrhyw reswm dros y gwahaniaeth
Mewn 27% o achosion mae’r NSG yn cynnwys disgrifiad yn hytrach nag enw. Er enghraifft: mae USRN 85320327 yn ymddangos fel ” PRIVATE STREET MAES MAESMAENDU TO MAES-Y-FFYNNON LINK ROAD” yn y maes Cymraeg yn NSG a “HEOL Y FFYNNON” yn Open Roads AO. Mae’n ymddangos bod set ddata yr Ordnans yn cynnwys enwau strydoedd sy’n cael eu harddangos ar arwyddion, ond nad sy’n ymddangos yn NSG. Mae’n debyg bod hyn oherwydd mai ymchwilwyr yr Ordnans sy’n ychwanegu’r data ar lawr gwlad.
Mewn 18% o achosion mae’n ymddangos i ni fel pe bai ansawdd data Open Roads sy’n ddiffygiol. Er enghraifft: USRN 85318006 yn ymddangos fel “CLOS BURGESS” yn Gymraeg yn NSG a “BURGESS CLOSE” yn Open Roads
Mewn 14% o achosion mae’r gwahaniaeth rhwng NSG ac Open Roads (O.R.) yn deillio o ddefnydd o fannau, cysylltnodau, collnodau ac ati. Er enghraifft: Mae USRN 85319893 yn ymddangos fel “DAN Y CASTELL” yn Gymraeg yn NSG a “DAN-Y-CASTELL” yn O.R.
Roedd yr 8% sy’n weddill o achosion yn gymysgedd o wahanol faterion eraill.

Ydy Open Roads yn ddigonol?

* does dim fersiwn Cymraeg ar enw Open Roads yn anffodus. Mae’n amhosibl i ddarganfod yr enw ar y we heb yr enw Saesneg, sy’n ein hatgoffa bod nifer fawr o’r penderfyniadau pwysig am fapio yn digwydd tu hwnt i Gymru.

Ar ôl dadansoddi’r gwahaniaethau amrywiol hyn, rydym wedi dod i’r casgliad bod set ddata Open Roads yr Arolwg Ordnans yn ffynhonnell ddigon da ar gyfer golygu pellach gan unigolion brwd. Buasai golygydd sy’n weddol gyfarwydd ag enwau ffyrdd yn Gymraeg yn gallu canfod llawer o’r problemau uchod a’u cywiro.

Er mwyn arddangos hyn, dyma ddefnyddio Open Roads fel ffynhonnell i ychwanegu enwau Cymraeg at ffyrdd yn Aberhonddu, Powys.

Dyma oedd ein map cyn i ni ddechrau arni:

A dyma oedd y map ar ôl i ni ychwanegu enwau Cymraeg strydoedd Aberhonddu.

…ble welwch chi nifer o enwau ffyrdd yn Gymraeg.

Un o’r pethau a allai fod ychydig yn ysgytwol am y broses hon yw ei bod yn ychwanegu llawer o enwau Saesneg i’r map – sydd i glywed yn beth od wrth geisio gwella map Cymraeg, ond dyna yw’r sgil-effaith fel petai!

Y gwir yw bod nifer o enwau Saesneg yn cael eu defnyddio yn y Gymraeg. Pan fyddwn yn creu ein map Cymraeg (mae’n waith beunyddiol i ni ar hyn o bryd diolch i nawdd adran y Gymraeg Llywodraeth Cymru) rydym ni’n labelu nodweddion gyda’r enw y defnyddir yn Gymraeg.

Petawn ni’n cymharu ein map uchod â’r un olygfa ar y gweinydd openstreetmap.org [sydd, yng Nghymru, yn parhau i ddangos yr enwau a ddefnyddir yn Saesneg], gwelwn fod llawer o enwau ffyrdd yr un peth – ond nid pob un.

Yn fwyaf arbennig, mae Lôn Bupren yn ymddangos ar y map Cymraeg ond yn ymddangos fel Peppercorn Lane ar y map Saesneg. Mae’r enwau ffyrdd eraill yn aros yr un fath oherwydd bod ganddynt yr un enw yn Gymraeg a Saesneg.

Eleni byddwn yn ymdrechu unwaith eto i wella labeli enwau ffyrdd yn OpenStreetMap.

Os ydych chi’n olygydd OpenStreetMap, safwch yn y bwlch gyda ni ac ewch ati i olygu!

Cyflwr mapio’r Gymraeg

Buom yn gweithio gyda Trafnidiaeth Cymru i ymchwilio i fapio, daear-leoli a chynllunio teithiau yn y Gymraeg. Dyma’r hyn a ganfuwyd gennym.

Mapio yn Gymraeg

Gofynnodd Trafnidiaeth Cymru inni wneud darn o waith ymchwil ar eu cyfer. Roeddent am wybod sut y gallent adeiladu apiau mapio ar-lein a oedd yn trin y Gymraeg a’r Saesneg yn gyfartal.

Rydym wedi bod yn meddwl am y themau yma am sawl blwyddyn oherwydd ein bod yn cynnal map iaith Gymraeg o Gymru: openstreetmap.cymru. Fodd bynnag, buodd y prosiect hwn ar gyfer sefydliad sy’n darparu gwasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus ledled Cymru yn gyfle gwirioneddol i feddwl am oblygiadau’r materion yma. Rydym wedi cynhyrchu adroddiad ar gyfer Trafnidiaeth Cymru sy’n llawn manylion ac sy’n canolbwyntio ar eu hamgylchiadau penodol. Mae’r blogiad yma yn gyfle i gymryd cam yn ôl a meddwl am rai o’r pethau allweddol rydym wedi’u dysgu.

Mae mapio yn gynwydd… yn Saesneg

Os ydych chi am lunio ap trafnidiaeth gyda mapio cefndir slic, daear-leoliad, cynllunio teithiau a llawer o bwyntiau o ddiddordeb, ceir sawl opsiwn cadarn – fel cynwydd.

Ar gyfer y rhan helaeth o ddefnydd, gellir adeiladu apiau mapio digidol yn gyflym – yn rhannol o leiaf – drwy roi gwasanaethau masnachol at ei gilydd sy’n darparu data ar alw (am ffi).

I’r rheini ohonom ar y tîm sy’n cofio pan fu’n rhaid iddynt yrru i gyfrifiadur bach yng Nghaerdydd i wneud rhai tasgau GIS eithaf syml, mae hyn yn drawiadol iawn.

Pan fyddwch chi eisiau’r canlyniadau hynny yn Gymraeg, yn sydyn iawn mae’n mynd yn llawer anoddach.

Dydi Google Maps ddim yn cefnogi’r Gymraeg… ond…

Yn swyddogol, dydi Google Maps ddim yn cefnogi’r Gymraeg.

Oherwydd hyn, os ydych chi’n ddatblygydd sydd am greu ap mapio ar-lein gan ddefnyddio API gan Google Maps, ni allwch ofyn i’r data gael ei ddarparu i chi yn Gymraeg. Dylai hynny ei ddiystyru ar gyfer y rhan fwyaf o ddefnydd gan gyrff cyhoeddus yng Nghymru.

Ond… Mae Google Maps yn defnyddio’r Gymraeg mewn ffyrdd diddorol. Mae’n ymddangos ei fod yn cyfieithu ar liwt ei hun. Er enghraifft: mae’n gwybod bod Prifysgol yr un fath â ‘University’ ac felly os ydych chi’n gofyn Google Maps i chwilio am y term ‘Prifysgol’ yna bydd yn cynnig prifysgolion i chi nid yn unig yng Nghymru, ond yn fyd eang. Buom yn chwilio am dafarn o’r enw ‘Black Horse’ ac fe’m cynigiwyd Y Ceffyl Du. Mae hyn yn eithaf clyfar.

Os ydych chi’n defnyddio Google Maps ar ffôn sydd â’r Gymraeg fel priod iaith, fyddwch chi’n gweld enwau lleoedd Cymraeg ar y map, gan gynnwys yn Lloegr.

Ond, gan nad oes yna gymorth swyddogol, ceir terfynau gwirioneddol i ble y dylid ei ddefnyddio.

Mae Bing yn cynnig llawer mwy o Gymraeg nag yr oeddem wedi sylweddoli

Bing Maps yw platfform mapio Microsoft. Rwy’n siŵr na fyddent yn hoffi cael eu disgrifio fel hyn, ond rwy’n credu y buasai’r rhan fwyaf ohonom yn dweud mai “fersiwn Microsoft o Google Maps” ydyw. Yn wahanol i Google Maps, mae Bing Maps yn cefnogi’r Gymraeg yn swyddogol. Fel defnyddiwr achlysurol gwefan mapiau Bing efallai na fyddwch yn sylwi ar hyn, ond fel datblygydd gallwch newid eich galwadau API i ofyn am ymatebion yn Gymraeg.

Yn gyffredinol, gall datblygydd gweld llawer iawn o Gymraeg mewn gwasanaethau o fapiau Bing. Ar y rhan fwyaf o lefelau gweledol o’r map, gweler enwau dwyieithog i ffyrdd (yn hytrach na’r enw Cymraeg neu’r enw Saesneg) ac mae yna rhai bylchau rhyfedd.

Os oes gennych ofynion syml iawn ar gyfer arddangos pwyntiau ar fap cefndir o Gymru na fydd yn cael ei dominyddu gan enwau Saesneg, mae Bing Maps yn sicr yn werth ystyried.

Fodd bynnag, teimlwn y gallai’r rhan fwyaf o gyrff cyhoeddus fynd y tu hwnt i’r hyn y mae Bing yn ei gynnig.

Gall yr Arolwg Ordnans gwneud yn well

Gall cyrff cyhoeddus yng Nghymru ddefnyddio data’r Arolwg Ordnans o dan Gytundeb Geo-ofodol y Sector Cyhoeddus. Mae data’r Arolwg Ordnans (OS) o ansawdd uchel iawn ac maent yn cynnig amrywiaeth o lawrlwythiadau data ac APIs i gefnogi cyrff cyhoeddus yn eu gwaith.

Ond gallai’r ffordd y mae OS yn ymdrin â’r Gymraeg wella’n fawr.

Mae OS yn cyhoeddi teils: fersiynau electronig yn y bôn o’r mapiau OS rydym yn gyfarwydd â nhw o deithiau cerdded. Mae’r rhain yn cynnwys enwau Cymraeg a Saesneg ond mae polisi OS yn golygu bod enwau Saesneg yn fwy tebygol o ymddangos nag enwau Cymraeg. Nid yw’n bosibl gofyn am deils sy’n dangos enwau Cymraeg yn unig neu lle mae enwau Cymraeg yn fwy tebygol o ymddangos nag enwau Saesneg.

Mae OS hefyd yn darparu setiau data eraill. Mae rhai o’r rhain yn cynnwys yr enwau Cymraeg a Saesneg ar gyfer nodweddion ond gwelsom fod y ffordd y mae’r data wedi’i labelu yn y setiau data yn aml yn ei gwneud yn anodd nodi beth oedd yr enw Cymraeg a beth oedd yr enw Saesneg.

Mae rhai o’r rhain yn faterion ansawdd data, ac mae eraill yn faterion polisi. Y gobaith yw bod cyrff cyhoeddus yng Nghymru yn gweithio gydag Arolwg Ordnans i weld gwelliannau yn y meysydd hyn.

Yr enw “swyddogol”

Mewn llawer o achosion nid oes ffynhonnell amlwg, swyddogol o’r enw Saesneg a’r enw Cymraeg am le, ar gyfer nant, coedwig neu ardal.

Mae’n ei gwneud hi’n anodd mesur pa mor dda yw cwmpas map. Yn syml, nid oes set ddata “gywir” i’w chymharu. Mewn sawl ffordd mae hyn yn un o gryfderau’r Gymraeg, sydd wir yn iaith fyw, felly gelwir pethau yn ôl defnydd yr holl bobl sy’n defnyddio’r iaith.

Wedi dweud hynny, mae angen rheolau ar gyfrifiaduron, ac wrth i ni ddefnyddio mapiau ar gyfrifiaduron yn fwyfwy mae’r angen am rai rheolau ynghylch enwau Cymraeg yn tyfu.

Mae ein map iaith Gymraeg yn seiliedig ar gronfeydd data OpenStreetMap a Wikidata a olygwyd gan y gymuned. Mae ein hymchwilwyr yn awgrymu bod y setiau data hyn yn debygol o barhau’n rhan o’r gymysgedd o ran enwi lleoedd a nodweddion, o leiaf, cystadleuwyr masnachol. Rydym yn annog pobl i gyfrannu at y setiau data hyn.

Crynodeb

Ar hyn o bryd;

Mae’n syml iawn adeiladu cymwysiadau mapio gwe yn Saesneg
Nid yw’n syml o gwbl adeiladu apiau mapio gwe yn Gymraeg. Mae’n bosibl eu hadeiladu yn Gymraeg serch hynny.
Hoffem annog cyrff cyhoeddus a sefydliadau eraill sy’n gwasanaethu pobl Cymru i ystyried sut y gallant adeiladu cymwysiadau mapio dwyieithog. Po fwyaf o sefydliadau sy’n gweithio ar y broblem hon, y mwyaf o atebion a gaiff eu datblygu.

Byddwn yn parhau i weithio ar y maes hwn a byddem wrth ein bodd yn clywed gan eraill sydd â chwestiynau neu syniadau am y Gymraeg a mapio dwyieithog.

Hoffem ddiolch i Trafnidiaeth Cymru am gomisiynu’r gwaith hwn ac am ganiatáu i ni rannu’r crynodeb hwn o’r pethau a ganfuwyd gennym o ganlyniad i’r prosiect.