Edrychwch yn fanwl ac fe gewch chi weld bod yr holl enwau llefydd ychydig yn wahanol.
Pam gwneud hyn? Y prif bwrpas yw i ganfod bylchau yn y data ar gyfer enwau Cymraeg. Mae unrhyw enw yn gallu dilyn sawl ffordd i’r prif fap. Mae’r map yn cymryd data oddi wrth OpenStreetMap a Wikidata, ac wedyn yn ei brosesu. Roedden ni fel prosiect Mapio Cymru eisiau cyfleu ffynhonnell y data ar fap, ond ar wahân i’r prif fap.
Ar hyn o bryd mae pedair ffynhonnell wedi eu nodi ar allwedd y map arbrofol:
Wrth maes name:cy (OpenStreetMap)
Wrth maes name (OpenStreetMap) – er nad yw’r enw wedi ei labeli fel Cymraeg mae’n edrych fel bod e yn Gymraeg, yn ôl meini prawf penodol. Dw i angen blogio am y meini prawf yn fuan.
Wrth Wikidata
Ni chafwyd enw addas (ar hyn o bryd)
Nodwch fod yr allwedd yn gallu newid yn y dyfodol. Edrychwch ar y map a’i allwedd am fanylion.
Ni fydd modd i chi gwneud popeth rydych chi’n gallu gwneud gyda’r prif fap, fel chwilio a mewnosod yn hawdd.
Yr hyn rydych chi’n gallu gwneud yw pori’r map arbrofol i ganfod diffygion ac wedyn golygu OSM i fewnbynnu enwau mewn achosion lle mae’r data yn anghyflawn.
Bydd eich newidiadau yn ymddangos ar y prif fap a’r map arbrofol.
Yn y pen draw, bydd yr enw rydych chi’n fewnbynnu yn ymddangos mewn llu o apiau a phrosiectau, diolch i’w statws data agored. Dw i’n falch o gynnig yr adnodd fel ffordd o helpu unrhyw un sydd eisiau rhannu enwau llefydd Cymraeg. Diolch eto i Lywodraeth Cymru am gefnogi’r gwaith.
Pwll Tywod yw enw’r gweinydd map arbrofol. Mae hyn wedi ei ddinodi gyda’r lliw tywod o’i amgylch. Mae’r defnydd o’r term yn cyfleu ein bod yn chwarae gyda’i ymddangosiad. Esgusodwch unrhyw namau technegol byddech chi’n gweld ar y map arbrofol – ond dyna’r pwynt.
Eleni, mae tîm Mapio Cymru, a ariennir gan #Cymraeg2050, wedi parhau i weithio ar eu map data agored o Gymru sy’n seiliedig ar ddata OpenStreetMap, wici y byd mapiau. Yn awr, maent yn rhan o bartneriaeth gyda thîm Map Data Cymru Llywodraeth Cymru i greu platfform cyffrous newydd .
Mae gan Brif Swyddog Digidol Llywodraeth Cymru Glyn Jones angerdd gwirioneddol am ddata digidol, a bydd ei Strategaeth Ddigidol newydd i Gymru yn rhoi,
“…y ffocws gwirioneddol ar brofiad y defnyddiwr. Mae data geo-ofodol yn hollbwysig ac wrth wraidd y Strategaeth Ddigidol. Rydyn ni’n edrych ar ddatblygu sgiliau ar gyfer dysgu gydol oes a fydd yn dechrau yn ysgol.” Yn ôl Glyn Jones, mae gwaith Mapio Cymru gyda thîm newydd Map Data Cymru,”… yn enghraifft flaenllaw o’r hyn rydyn ni’n edrych i’w gyflawni” gyda 365 o setiau data, un ar gyfer pob diwrnod o’r flwyddyn!
Gan fod openstreetmap.cymru bellach yn haenen bwysig ar fap swyddogol newydd Cymru, “mae’n enghraifft dda iawn o weithio mewn partneriaeth, gan sicrhau profiad dwyieithog i’r defnyddiwr”.
“Lle’r oedd diffyg data mapio iaith Gymraeg, mae gennym Map Data Cymru bellach ac rydym yn falch iawn ohono. Gyda’r gwaith hwn, rydym wedi dangos beth y gall gydweithio ei gyflawni.”
Y gobaith yw, y bydd y map newydd hefyd yn arbed arian yn y sector cyhoeddus; “yn hytrach na phawb yn cynhyrchu mapiau eu hunain, maen nhw nawr yn gallu defnyddio Data Map Cymru!”
Mae Mapio Cymru fel prosiect wedi bod yn gweithio gyda Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn ddiweddar i amlygu’r holl enwau llefyd yn Gymraeg sydd o fewn cronfa Wikidata, a gwella nhw.
Mae canoedd o enwau wrth Wikidata ar y map bellach yn ogystal ag enwau oddi wrth OpenStreetMap (OSM).
Mae cyfuno Wikidata ag OSM yn caniatáu inni adeiladu ar waith Mapio Cymru, sydd wedi bod yn datblygu map o Gymru gan ddefnyddio’r data Cymraeg a gedwir yng nghronfa ddata OSM. Trwy alinio a chyfuno hyn â Wikidata gall y map ddechrau tyfu ymhellach, gan gynnig mwy o wybodaeth i ddefnyddwyr trwy gyfrwng y Gymraeg.
Ac mae hyn yn bwysig. Mae gan lawer o leoedd yng Nghymru, boed yn drefi, pentrefi, bryniau neu draethau, ddau enw, neu fwy weithiau. Mae’r enwau yn Gymraeg bron bob amser yn enwau lleoedd gwreiddiol, enwau hynafol sydd yn llawn hanes. Mae’r enwau hyn fel arfer yn ddisgrifiadol neu’n cyfeirio at seintiau, penaethiaid neu gaerau a gollwyd ers amser maith. Mae’r fersiynau Saesneg o enwau lleoedd weithiau’n fwtaniadau diystyr o’r rhai gwreiddiol Cymraeg neu enwau a orfodir gan oresgynwyr canoloesol neu ‘foderneiddwyr’ Fictoraidd. Hyd yn oed heddiw mae adeiladau hanesyddol yn cael ei ailenwi yn Saesneg gan eu perchnogion newydd ac mae enwau Cymraeg yn cael eu gollwng o wefannau a mapiau o blaid dewisiadau Saesneg y bernir eu bod yn ‘haws i’w ynganu’.
Nod y prosiect hwn yw dadgoloneiddio mapio yng Nghymru, nid trwy ddileu enwau lleoedd Saesneg o’r cofnod ond trwy gynnig yr opsiwn i ddefnyddwyr weld ac archwilio map modern o Gymru trwy gyfrwng Cymraeg yn unig – gwasanaeth nad oedd yn bodoli mewn gwirionedd tan y lansiad o Mapio Cymru.
Felly’r her gyntaf gyda’r prosiect hwn mewn gwirionedd yw annog cymunedau i gyfrannu eu henwau Cymraeg lleol i OSM neu Wikidata fel y gellir eu cynnwys ar y map, a gwneir hyn trwy gyfres o drafodaethau, gweithdai a digwyddiadau golygu. […]
Mae ein tîm Mapio Cymru wedi bod yn gweithio yn di-dor ar wella’r nifer o enwau Cymraeg sydd ar-lein ers ein cychwyn cyntaf yn 2017 dan nawdd prosiect Llywodraeth Cymru Cymraeg 2050, a nawr rydym yn hapus iawn i gyhoeddi y byddwn ni yn cydweithio gyda’r Llyfrgell Genedlaethol eleni ar agweddau newydd o’r gwaith.
Gan y Llyfrgell Genedlaethol dipyn o brofiad o dorfoli prosiectau, a rhwng nawr ac Ebrill 2022 byddwn yn gobeithio torfoli nifer o agweddau o’r gwaith:
sicrhau bod eitemau Wikidata â data enwau lleoedd safonol Comisiynydd y Gymraeg yr un peth ac os felly eu dangos ar Open StreetMap Cymru (OSM Cymru)
Wici’r Holl Ddaear, golygathonau mewn ysgolion (dewch i gyswllt os am wahodd ni draw!) a chasglu clipiau sain o enwau lleol
Yn ogystal â thorfoli’r prosiect, byddwn hefyd yn defnyddio Wikidata i storio a rhannu gwybodaeth Gymraeg. Mae Wikidata yn chwaer-brosiect i Wikipedia, a byddwn yn manteisio ar y cyfoeth o ddata Cymraeg sydd eisoes yn y set ddata enfawr yma i wella ar y map o ran y data craidd sydd gennym ar flaenau ein bysedd. Yn ogystal â defnyddio’r Wikidata presennol rydym yn bwriadu ychwanegu rhwng 5,000 a 10,000 o gofnodion data newydd gyda labeli Cymraeg, ar gyfer pethau fel bryniau, mynyddoedd, llynnoedd a gwasanaethau cyhoeddus a sicrhau bod y rhain yn cael eu harddangos ar y map Cymraeg ar OSM. Bydd Menter Iaith Món yn arwain ar cyfres o digwyddiadau mewn ysgolion i gwella cynnwys Wicipedia Cymraeg am lleoedd lleol
Trwy wneud cysylltiadau rhwng prosiectau Wici ac OSM gallwn helpu i adeiladu map Cymraeg cyfoethocach, gyda mwy o ddata a mwy o ffyrdd i ddefnyddwyr archwilio’r data hwnnw yn Gymraeg.
Gobeithiwn y bydd y prosiect hwn yn darparu fframwaith i ddatblygwyr a sefydliadau sydd am adeiladu gwasanaethau mapio digidol yn yr iaith Gymraeg.
Yn ogystal, erbyn diwedd y prosiect eleni, symudwn ymhell i’r dyfodol ac i awyr las y cysyniad o boblogi SatNav, fel oedd yn denu tipyn o sylw yn ystod ein blwyddyn cyntaf.
Pa fath o gamau ychwanegol sydd eu hangen er mwyn i gwmni allanol ychwanegu’r Gymraeg at yr ieithoedd cefnogir gan SatNav?
Mae Mapio Cymru, fel OpenStreetMap ei hun, yn ei hanfod yn brosiect cymunedol ble mae pobl o wahanol ardaloedd yn cydweithio ar https://osm.org ; sydd yn ei tro yn bwydo ein map Cymraeg ni https://openstreetmap.cymru felly os oes chwant gyda chi wybod mwy neu weithio ar agwedd arall o’r gwaith o ychwanegu at yr enwau Cymraeg sydd yn bodoli ar-lein – ac felly sy’n diogelu ein hanes a’n diwylliant ac yn wir ein hetifeddiaeth – yna dewch i gyswllt ar bob cyfrif:
Rydyn ni’n adeiladu map cyhoeddus agored o Gymru gyda’r holl enwau yn Gymraeg. Mae’r map bellach yn llwytho’n gyflymach i chi oherwydd gwaith diweddar.
Dyma beth wnaethon ni i wella cyflymder llwytho’r map.
Pan rydych chi’n llwytho’r map, rydych chi’n gweld grid o deiliau. Mae pob un yn ffeil delwedd sgwâr, fel hwn:
Dyma ddarn bach o Dyddewi ar lefel chwyddo 17.
Mae llyfrgell JavaScript o’r enw Leaflet yn rheoli eich llywio o amgylch y map (tremio a chwyddo). Y prif bwynt yw taw delweddau sy’n gwneud y map.
Mae’r delweddau teil yn cael eu rendro o ddata map o fewn OpenStreetMap, sydd yn cael eu cadw fel pwyntiau, llwybrau, a pherthnasau. Yn ogystal â’r data, mae’r pentwr meddalwedd a ddatblygwyd gan brosiect OpenStreetMap wedi ei drwyddedu’n rhydd.
Wrth fynd ati i ddangos map cyfredol i ddefnyddiwr, trawsnewid data i ddelweddau yw’r darn o’r gwaith sydd yn cymryd y rhan fwyaf o amser. Fel arfer mae hyn yn digwydd tra bod y defnyddiwr yn llwytho’r map, mae’r gweinydd yn cynhyrchu a darparu’r delweddau, ac yn eu cadw mewn storfa hefyd.
Pe tasai’r map yn orffenedig a therfynol byddai hynny’n help. Gallen ni sicrhau bod yr holl ddelweddau teil ar y gweinydd, wedi eu rendro a chadw, a darparu nhw bob tro. Ond nid yw hynny’n opsiwn ar gyfer y map cyfan am gwpl o resymau.
Ar hyn o bryd mae map Mapio Cymru yn cael ei ddiweddaru unwaith bob nos tra bod y mwyafrif ohonom yn cysgu, ac mae capasiti’r gweinydd yn dueddol o fod yn uwch. Mae angen y diweddariadau achos mae nodweddion map daearyddol ac enwau yn newid yn aml, bob tro mae rhywun yn golygu OpenStreetMap. Fel arfer mae hyn yn welliant i’r map, e.e. rhywun yn ychwanegu enw i nodwedd. Mae’r elfennau data agored yn cael ei ddiwygio’n gyson, fel Wicipedia y maes mapio. Mae’r golygiad yn gallu bod yn ymateb i rywbeth sy’n newid yn y byd corfforol, e.e. caffi yn newid ei enw, neu orsaf drên hyfryd newydd sbon…!
Felly nid oes modd i ni gadw’r map mewn aspig, mae’n newid trwy amser.
Mae rhwystr arall i’r syniad o rendro a chadw’r holl fap i gyflymu llwytho. Mae set gwahanol o deiliau ar bob lefel chwyddo. Ar y lefelau mwyaf pell mae’n bosib cadw’r holl ddelweddau. Ond ar lefelau chwyddo agosach, mae’r nifer o deiliau’n tyfu’n esbonyddol. Yn fuan mae angen llwythi o amser a le storio, sydd yn fwy nag sydd gyda ni.
Er enghraifft oedd Cymru gyfan ar lefel chwyddo 17 yn cymryd ychydig dros saith awr i’w rendro dros nos. Mae hynny’n ormod o amser.
Oes modd i ni rendro a chadw rhai teiliau dethol, a rendro rhai eraill ar-elw. Oes, fel mae’n digwydd. Yr her yw i benderfynu beth i’w rendro am y mantais cyflymder mwynaf, wrth ystyried cyfyngiadau amser a storfa.
Beth yw’r ardaloedd map o ‘ddiddordeb’ neu ‘berthnasedd’, a sut ydyn ni’n gallu bod yn fwy fanwl pendant am hyn?
I ddechrau, roedd gennym ragdybiaeth y byddai’r ardaloedd â phoblogaeth wasgaredig yn cael eu hymweld ar y map yn llai aml nag ardaloedd poblog iawn. Un dull fyddai rendro ardaloedd uwchlaw trothwy dwysedd poblogaeth penodol.
Yna sylweddolais fod datrysiad arall yn llawer mwy parod i fynd, a hyd yn oed yn well. Gallem gyfeirio at geisiadau porwr agregedig am deiliau i weld pa rannau o’n map yr ymwelwyd â hwy fwyaf. Mae hyn yn caniatáu i ni edrych ar boblogrwydd hanesyddol ardaloedd hyd at lefel teiliau unigol. Roedd hwn yn ddata a oedd gennym eisoes, o fewn logiau gweinydd.
Dyma fap gwres a gynhyrchwyd gan Ben Proctor.
Map gwres o flwyddyn o ymweliadau ar bob lefel chwyddo.
Mae’n ymddangos bod yr ardaloedd poblogaidd yn cyfateb i ddwysedd y boblogaeth. Efallai y bydd perthynas hefyd â nifer a/neu ganran y siaradwyr Cymraeg mewn gwahanol ardaloedd, sydd ar gael o ddata’r Cyfrifiad.
Dw i wedi cyfarwyddo’r gweinydd i rendro’r teiliau a’u storio. Rydym wedi dewis yr ardaloedd hyn:
Mae lefelau chwyddo 3 i 16 bellach wedi’u rendro’n llwyr.
Mae lefelau chwyddo 17 a 18 bellach wedi’u rendro’n rhannol.
Nawr mae’r gweinydd yn rendro’r ardaloedd hyn yn awtomatig bob nos, yn syth ar ôl mewnforio’r data cyfoes.
Roedd y gwahaniaeth yn amlwg iawn pan wnes i lwytho’r wefan cyn ac ar ôl y newid. Cyn hyn, roeddwn i wedi codi cywilydd braidd am yr ardaloedd gwag enfawr a rhewi cyson y map, tra bod y gweinydd yn baglu ymlaen. Dw i ddim yn cael y profiad hynny bellach – o leiaf am y tro!
Ar gyfartaledd, mae teiliau yn llwytho mewn 40% o’r amser os maen nhw wedi eu rendro ymlaen llaw. Mae hynny’n welliant syfrdanol, er bod graddfa’r cyflymu yn ddibynnol iawn ar faint o ddefnyddwyr sy’n cyrchu’r gweinydd ar unwaith.
Mae hyd yn oed teiliau nad ydynt wedi’u rendro ymlaen llaw yn llwytho’n gyflymach oherwydd mae mwy o gapasiti ar y gweinydd fel arfer.
Gyda llaw, mae rhedeg y gweinydd yn llyfn hefyd yn dibynnu ar ddewis y gosodiadau cywir. (Gwnaethom ystyried nginx fel dewis arall yn lle Apache ond ymddengys nad oes ganddo modiwl addas fel mod_tile.)
Wrth i ni ennill mwy o ddiddordeb a defnyddwyr ar gyfer y map dw i’n disgwyl y bydd yn rhaid i mi ymweld â hyn eto. Mae eich cyfraniadau at gostau prosiect bob amser yn ddefnyddiol.
Pe baech wedi arfer â gyrru o Gaerdydd i Bentyrch – er mwyn gwrando ar gyn-gystadleuydd rhaglen realiti yn canu er enghraifft, neu i geisio dod o hyd i’r defaid sydd yn ôl pob son yn crwydro’r mynydd cyfagos – fe ddowch chi yn gyntaf i’r garth; i waelod y garth i ddweud y gwir sydd wrth gwrs wrth ymyl pentref Gwaelod-y-Garth.
Dylai’r enw yna canu cloch, ac yn wir yn y cyd-destun hwnnw mae’r term ‘garth’ ddim yn teimlo’n estron iawn , hyd yn oed i bobl nad sydd yn byw yn ardal Penarth ym Mro Morgannwg.
Dydw i heb ddod o hyd i’r union le fy hunan, ond dychmygaf fod “mynydd” chwedlonol Pentyrch yn dod i ben wrth ddibyn y garth, neu ben y garth fel petai. [ Ond beth yn union yw ‘garth’ medde chi – rhowch sylw isod os am wybod neu os yn gwybod !! ]
A thrwy hynny fel gwelwch chi nawr yn ddi-os tarddiad yr enw Penarth, neu Pen-y-garth fel yr amlygir gan yr Ysgol Gynradd Gymraeg leol o’r radd flaenaf.
Ar siwmperi’r ysgol honno, gwelir y geiriau
“Gorau Awen Gwirionedd”
a dyna fydd y golofn hon yn ceisio bob wythnos /
mis wrth gyflwyno enw pentrefi a threfi Bro Morgannwg yn eu cyd-destun hanesyddol; gwir pob gair, ac mewn gwirionedd ceir yr hanesion gorau…ydy’r gobaith!
Felly, os ydych chi’n gwybod tarddiad enw gwreiddiol eich
pentref, rhowch wybod : cysylltwch ar y cyfryngau cymdeithasol gan ddefnyddio’r hashnod #mapioCymru.
Mae’r blog yma yn fersiwn newydd o erthygl ymddangosodd yn gyntaf ym mhapur newydd The Glamorgan GEM ar dudalennau Menter Bro Morgannwg ym mis Ionawr 2015.